Οι δεσμοί του Φίλιππου Ηλιού με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και τους ανθρώπους που το πλαισιώνουν υπήρξαν στενοί και μακρόχρονοι, με θεσμικό επιστέγασμα την ανακήρυξή του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής (1994).
Έτσι, η επιστημονική συνάντηση που οργάνωσε το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Ρέθυμνο (14-15/10/2005) υπήρξε μια χειρονομία μεστή περιεχομένου: ιστορικοί, φίλοι και συνεργάτες, ομότεχνοι του Φ. Ηλιού τίμησαν τη μνήμη του με τρόπο ουσιαστικό, καταθέτοντας τον γνωστικό οβολό τους στη μεγάλη τράπεζα της νεοελληνικής ιστοριογραφίας.
Ο τόμος περιέχει τις ομιλίες της διημερίδας. Ο τίτλος "Κοινωνικοί αγώνες και Διαφωτισμός" αποτυπώνει τους βασικούς άξονες των κειμένων, καθώς ξετυλίγουν το νήμα οδηγώντας μας στο γοητευτικό πεδίο της νεοελληνικής ιστορίας των ιδεών.
Μαθαίνουμε, έτσι, για τη μύηση του Κοραή στον κόσμο του Διαφωτισμού και το ενδιαφέρον του για τα νεωτερικά σχολεία του ανατολικού Αιγαίου, για τους Έλληνες φιλάργυρους εχθρούς των Φώτων και τον φανατικό καποδιστριακό Ιωάννη Μάη που βρίσκεται στην επαναστατημένη Μασσαλία. Ακόμα, για τις Ιστορίες του ελληνικού βιβλίου και την ενασχόληση με την πρώιμη νεοελληνική φιλολογία κατά την ταραγμένη δεκαετία του 1940, ενώ, τέλος, ανοίγονται και θεωρητικότερα ζητήματα όπως η σύνδεση κοινωνικών αγώνων και Διαφωτισμού, το "έθνος" του Διαφωτισμού και οι "αποκλίνουσες" προσεγγίσεις του Κ. Θ. Δημαρά, του Π. Κονδύλη και του Φ. Ηλιού στον νεοελληνικό Διαφωτισμό. Γράφουν: Σπύρος Ι. Ασδραχάς, Άγγελος Ελεφάντης, Βασίλης Κρεμμυδάς, Κώστας Λάππας, Χρήστος Λούκος, Άννα Ματθαίου, Στρατής Μπουρνάζος, Πόπη Πολέμη, Αλέξης Πολίτης, Δημήτρης Σπάθης και Νίκος Χατζηνικολάου.
Περίληψη
Οι δεσμοί του Φίλιππου Ηλιού με το Πανεπιστήμιο Κρήτης και τους ανθρώπους που το πλαισιώνουν υπήρξαν στενοί και μακρόχρονοι, με θεσμικό επιστέγασμα την ανακήρυξή του σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής (1994).
Έτσι, η επιστημονική συνάντηση που οργάνωσε το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Ρέθυμνο (14-15/10/2005) υπήρξε μια χειρονομία μεστή περιεχομένου: ιστορικοί, φίλοι και συνεργάτες, ομότεχνοι του Φ. Ηλιού τίμησαν τη μνήμη του με τρόπο ουσιαστικό, καταθέτοντας τον γνωστικό οβολό τους στη μεγάλη τράπεζα της νεοελληνικής ιστοριογραφίας.
Ο τόμος περιέχει τις ομιλίες της διημερίδας. Ο τίτλος "Κοινωνικοί αγώνες και Διαφωτισμός" αποτυπώνει τους βασικούς άξονες των κειμένων, καθώς ξετυλίγουν το νήμα οδηγώντας μας στο γοητευτικό πεδίο της νεοελληνικής ιστορίας των ιδεών.
Μαθαίνουμε, έτσι, για τη μύηση του Κοραή στον κόσμο του Διαφωτισμού και το ενδιαφέρον του για τα νεωτερικά σχολεία του ανατολικού Αιγαίου, για τους Έλληνες φιλάργυρους εχθρούς των Φώτων και τον φανατικό καποδιστριακό Ιωάννη Μάη που βρίσκεται στην επαναστατημένη Μασσαλία. Ακόμα, για τις Ιστορίες του ελληνικού βιβλίου και την ενασχόληση με την πρώιμη νεοελληνική φιλολογία κατά την ταραγμένη δεκαετία του 1940, ενώ, τέλος, ανοίγονται και θεωρητικότερα ζητήματα όπως η σύνδεση κοινωνικών αγώνων και Διαφωτισμού, το "έθνος" του Διαφωτισμού και οι "αποκλίνουσες" προσεγγίσεις του Κ. Θ. Δημαρά, του Π. Κονδύλη και του Φ. Ηλιού στον νεοελληνικό Διαφωτισμό. Γράφουν: Σπύρος Ι. Ασδραχάς, Άγγελος Ελεφάντης, Βασίλης Κρεμμυδάς, Κώστας Λάππας, Χρήστος Λούκος, Άννα Ματθαίου, Στρατής Μπουρνάζος, Πόπη Πολέμη, Αλέξης Πολίτης, Δημήτρης Σπάθης και Νίκος Χατζηνικολάου.
Ο Σπύρος Ι. Ασδραχάς γενήθηκε στο Aργοστόλι της Κεφαλονιάς, το 1933.
ΣΠOYΔEΣ
1960. Πτυχίο Iστορικού Tμήματος Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Aθηνών
1965-1967. Yπότροφος του IKY για μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι
1972. Doctorat de 3e Cycle (EPHE, VI Section - Paris 7) στην οικονομική και κοινωνική ιστορία.
1976. Eleve diplome της EPHE, IVe Section.
AKAΔHMAΪKEΣ ΔPAΣTHPIOTHTEΣ
1. Διδασκαλία
1974-1984. Charge de Conferences στην EPHE, IVe Section
1976-1977. Charge de Cours στο Πανεπιστήμιο Paris-IV
1982-1998. Professeur associe στο Πανεπιστήμιο Paris I, Pantheon-Sorbonne. Διεύθυνση DEA και διδακτορικών διατριβών στο πλαίσιο των etudes Doctorales του Πανεπιστημίου Paris I.
1986-1988. Charge de Conferences στην EHESS.
1993-2005. Eβδομαδιαία σεμινάρια στο KNE/EIE με θέμα: "Προβλήματα οικονομικής ιστορίας, IE'-IΘ'αι."
2. Eρευνητικές δραστηριότητες
1961-1965. Bοηθός έρευνας στο KNE/EIE
1967-1974. Assistant de recherches στην EPHE, VIe Section.
1977-1990. Διευθυντής Eρευνών του Προγράμματος Iστορίας της Eθνικής Tράπεζας της Eλλάδας
1987-1991. Mέλος του Δ.Σ. του Iδρύματος Έρευνας και Παιδείας της Eμπορικής Tράπεζας
1985-1989. 1994-2000 Mέλος της Eπιτροπής Iστορίας του Iστορικού Aρχείου Eλληνικής Nεολαίας
1984-1986. Yπεύθυνος ερευνητικού προγράμματος της ΓΓET: Φορολογικοί μηχανισμοί και οικονομία στο πλαίσιο των ελληνικών κοινοτήτων, IZ'-IΘ' αι.
1988-1990. Yπεύθυνος ερευνητικού προγράμματος της ΓΓET: Eλλαδικά αστικά συγκροτήματα και ενδοχώρα, IE'-IΘ' αι.: απορρόφηση πλεονάσματος και συστήματα διασυνδέσεων.
1988-2003. Διευθυντής ερευνών στο KNE/EIE
3. Άλλες ακαδημαϊκές δραστηριότητες
1983-2005. Συνδιευθυντής του περιοδικού ''Tα Iστορικά''.
1985-1990. Aντιπρόεδρος της Δ. Eπιτροπής του Iονίου Πανεπιστημίου.
2004 κ.ε. Πρόεδρος των ''Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας'' (ΑΣΚΙ)
Λούκος, Χρήστος
Συγγραφέας
Ο Χρήστος Λούκος είναι Καθηγητής της Ιστορίας των Νεοτέρων Χρόνων στο Πανεπιστήµιο Κρήτης. Τα ερευνητικά και διδακτικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην Ιστορία της Επανάστασης του 1821, στην κοινωνική ιστορία των πόλεων και στην ιστορία της Λατινικής Αµερικής. Είναι µέλος της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισµού «Μνήµων» και µετέχει στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού Μνήµων.
Ασδραχάς, Σπύρος Ι., 1933-
Συγγραφέας
Ο Σπύρος Ι. Ασδραχάς, ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς της χώρας μας, γενήθηκε στο Aργοστόλι της Κεφαλονιάς, το 1933.
ΣΠOYΔEΣ
1960. Πτυχίο Iστορικού Tμήματος Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Aθηνών
1965-1967. Yπότροφος του IKY για μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι
1972. Doctorat de 3e Cycle (EPHE, VI Section - Paris 7) στην οικονομική και κοινωνική ιστορία.
1976. Eleve diplome της EPHE, IVe Section.
AKAΔHMAΪKEΣ ΔPAΣTHPIOTHTEΣ
1. Διδασκαλία
1974-1984. Charge de Conferences στην EPHE, IVe Section
1976-1977. Charge de Cours στο Πανεπιστήμιο Paris-IV
1982-1998. Professeur associe στο Πανεπιστήμιο Paris I, Pantheon-Sorbonne. Διεύθυνση DEA και διδακτορικών διατριβών στο πλαίσιο των etudes Doctorales του Πανεπιστημίου Paris I.
1986-1988. Charge de Conferences στην EHESS.
1993-2005. Eβδομαδιαία σεμινάρια στο KNE/EIE με θέμα: "Προβλήματα οικονομικής ιστορίας, IE'-IΘ'αι."
2. Eρευνητικές δραστηριότητες
1961-1965. Bοηθός έρευνας στο KNE/EIE
1967-1974. Assistant de recherches στην EPHE, VIe Section.
1977-1990. Διευθυντής Eρευνών του Προγράμματος Iστορίας της Eθνικής Tράπεζας της Eλλάδας
1987-1991. Mέλος του Δ.Σ. του Iδρύματος Έρευνας και Παιδείας της Eμπορικής Tράπεζας
1985-1989. 1994-2000 Mέλος της Eπιτροπής Iστορίας του Iστορικού Aρχείου Eλληνικής Nεολαίας
1984-1986. Yπεύθυνος ερευνητικού προγράμματος της ΓΓET: Φορολογικοί μηχανισμοί και οικονομία στο πλαίσιο των ελληνικών κοινοτήτων, IZ'-IΘ' αι.
1988-1990. Yπεύθυνος ερευνητικού προγράμματος της ΓΓET: Eλλαδικά αστικά συγκροτήματα και ενδοχώρα, IE'-IΘ' αι.: απορρόφηση πλεονάσματος και συστήματα διασυνδέσεων.
1988-2003. Διευθυντής ερευνών στο KNE/EIE
3. Άλλες ακαδημαϊκές δραστηριότητες
1983-2005. Συνδιευθυντής του περιοδικού ''Tα Iστορικά''.
1985-1990. Aντιπρόεδρος της Δ. Eπιτροπής του Iονίου Πανεπιστημίου.
2004-2017 Πρόεδρος των ''Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας'' (ΑΣΚΙ)
Έφυγε από τη ζωή στις 11 Δεκεμβρίου 2017, σε ηλικία 84 ετών.
Ελεφάντης, Άγγελος Γ., 1936-2008
Συγγραφέας
Ο Άγγελος Ελεφάντης (1936-2008) γεννήθηκε στο Καρπενήσι. Στην Ευρυτανία έζησε ως το 1947. Τελείωσε το γυμνάσιο Χαλανδρίου και αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1962. Τη δεκαετία 1964-1974 έζησε στο Παρίσι, όπου σπούδασε ανθρωπολογία και κοινωνιολογία στη Σορβόννη και ιστορία στην Ecole Pratique des Hautes Etudes, στο σεμινάριο του Geirges Haupt. Το 1968, με τη διάσπαση του ΚΚΕ, εντάχθηκε στο ΚΚΕ Εσωτερικού. Μετείχε ενεργά στην έκδοση των περιοδικών "Ελληνική Παρουσία", "Πορεία" (όργανο της ΕΠΕΣ, συλλόγου των Ελλήνων φοιτητών του Παρισιού, στο ΔΣ του οποίου υπήρξε για πολλά χρόνια μέλος), "L' Autre Grece" (αντιδικτατορική έκδοση των Ελλήνων του Παρισιού) και "Αγώνας" (όργανο της οργάνωσης του ΚΚΕ Εσωτερικού στο Παρίσι). Το 1973 παρουσίασε την εργασία του "Le Parti Communiste de Grece devant la resistance". Το 1976 πρωτοεκδίδει και ξεκινάει τη διεύθυνση του περιοδικού "Ο Πολίτης". Το 1976 εξέδωσε επίσης την "Επαγγελία της αδύνατης Επανάστασης: ΚΚΕ και αστισμός στο Μεσοπόλεμο" (εκδ. "Όλκος", επανέκδοση "Θεμέλιο", 1979 και 2000). Στα χρόνια της μεταπολίτευσης, από τις στήλες του περιοδικού και γενικότερα με τη δημόσια παρουσία του, υπεράσπισε μαχητικά τις ιδέες της ανανεωτικής Αριστεράς. Μετείχε στην "Κίνηση των 400" και άλλες πρωτοβουλίες ανένταχτων για τη συγκρότηση του χώρου της ανανεωτικής Αριστεράς. Ορισμένα πολιτικά του κείμενα περιλήφθηκαν στη συλλογή "Ο ανεύρετος σοσιαλισμός" (εκδ. "Ο Πολίτης", 1982). Το 1987 εντάχθηκε στο ΚΚΕ Εσωτερικού - Ανανεωτική Αριστερά, του οποίου υπήρξε μέλος της Πολιτικής Γραμματείας. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και βασικός συνεργάτης της εφημερίδας "Η Εποχή", καθώς και του περιοδικού "Κάπα". Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 άρχισε να αρθρογραφεί στην εφημερίδα "Η Αυγή", της οποίας διετέλεσε διαδοχικά αντιπρόεδρος, πρόεδρος και μέλος του Δ.Σ. Το 1991 κυκλοφόρησε το έργο του "Στον αστερισμό του λαϊκισμού" (εκδ. "Πόλις"). Επίσης, από τον Ιούλιο του 2000 και μέχρι το θάνατό του επιμελούνταν το ένθετο "Ενθέματα" ("Γνώμες και ιδέες/ λόγος και τέχνες") της "Κυριακάτικης Αυγής". Ο Άγγελος Ελεφάντης υπήρξε υποψήφιος στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του ΚΚΕ Εσωτερικού το 1985, στο ψηφοδέλτιο του Συνασπισμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥΡΙΖΑ) στο νομό Ευρυτανίας, στις εκλογές του 2004, και στις εκλογές του 2007 ξανά με τον ΣΥΡΙΖΑ στην Ευρυτανία. Είχε παντρευτεί τη Μαριάννα Δήτσα. Είχε δύο παιδιά, τον Νικόλα και την Άννα. Άλλα βιβλία του είναι: "Διά γυμνού οφθαλμού" (εκδ. "Πόλις", 1998), το οποίο περιλαμβάνει κείμενα που δημοσιεύθηκαν στον "Πολίτη", τον "Δεκαπενθήμερο Πολίτη", την "Εποχή" και την "Αυγή", από το 1976 ως το 1997, "Minima Memorialia: η ιστορία του παππού μου" (εκδ. "Πόλις", 2001), "Μας πήραν την Αθήνα...: ξαναδιαβάζοντας την ιστορία 1941-50" (εκδ. "Βιβλιόραμα", 2002). Μετείχε σε πολλούς συλλογικούς τόμους μεταξύ των οποίων: "Ο Ιανός του εθνικισμού και η ελληνική βαλκανική πολιτική" ("Ο Πολίτης", 1992· "Βιβλιόραμα", 2007), "Των αφανών: τρεις ομιλίες για το βιβλίο της Παγώνας Στεφάνου" ("ΑΣΚΙ"/"Θεμέλιο", 1998). Επίσης, συνέγραψε το κεφάλαιο: "Το αντιστασιακό φαινόμενο" στο πολύτομο συλλογικό έργο "Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000" σε επιμέλεια Βασίλη Παναγιωτόπουλου. Επιμελήθηκε και μετέφρασε πολλά βιβλία και άρθρα. Πέθανε στην Αθήνα, μετά από μάχη με τον καρκίνο, στις 29 Μαΐου 2008, σε ηλικία 72 ετών.
(φωτογραφία από το Παρίσι, 1966-1967)
Πολίτης, Αλέξης
Συγγραφέας
Ο ΑΛΕΞΗΣ ΠΟΛΙΤΗΣ γεννήθηκε στην Αθήνα το 1945. Σπούδασε νεοελληνική φιλολογία
στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Université Paris IV (Σορβόννη).
Από το 1976 ώς το 1989 εργάσθηκε στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και από τότε ώς το 2012 στο Πανεπιστήμιο Κρήτης· τώρα είναι ομότιμος
καθηγητής του.
Λούκος, Χρήστος
Συγγραφέας
Ο Χρήστος Λούκος είναι Καθηγητής της Ιστορίας των Νεοτέρων Χρόνων στο Πανεπιστήµιο Κρήτης. Τα ερευνητικά και διδακτικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην Ιστορία της Επανάστασης του 1821, στην κοινωνική ιστορία των πόλεων και στην ιστορία της Λατινικής Αµερικής. Είναι µέλος της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισµού «Μνήµων» και µετέχει στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού Μνήµων.
Κρεμμυδάς, Βασίλης Ν., 1935-2017
Συγγραφέας
Ο Βασίλης Κρεμμυδάς γεννήθηκε το 1935 στη Μεσσήνη Μεσσηνίας· εκεί τελείωσε το γυμνάσιο. Το 1959 έλαβε πτυχίο Ιστορίας και αρχαιολογίας από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από το 1964 έως το 1967 έκανε μεταπτυχιακές σπουδές οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Lyon και στην τότε Ecole Pratique des Hautes Etudes, στο Παρίσι. Ανακηρύχθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης το 1972 με τη διατριβή "Το εμπόριο της Πελοποννήσου στον 18ο αιώνα". Το 1981 εκλέχτηκε υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών με το βιβλίο "Συγκυρία και εμπόριο στην προεπαναστατική Πελοπόννησο, 1793-1821". Το 1965-1967 διατέλεσε λέκτωρ των νέων ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Lyon. Επί 17 χρόνια εργάστηκε στην ιδιωτική εκπαίδευση (Λύκειο Ζηρίδη και Σχολή Μωραΐτη) και το 1979-1982 δίδαξε ως ειδικός επιστήμων στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Το 1982 εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο και το 1987 καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είχε προσκληθεί (professeur invite) δύο φορές σε πανεπιστήμια του Παρισιού. Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος της Επιτροπής Τέχνης και Πολιτισμού της Βουλής και διευθυντής της αυτοτελούς δημόσιας υπηρεσίας "Αρχεία Πρωθυπουργού, Υπουργών, Υφυπουργών και της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης". Τα ιδιαίτερα επιστημονικά ενδιαφέροντά του ήταν προσανατολισμένα στις οικονομικές και κοινωνικές πραγματικότητες του τέλους της Τουρκοκρατίας και του ελληνικού 19ου αιώνα και σε ζητήματα της Επανάστασης του 1821 και των πρώτων δεκαετιών του βίου του ελληνικού κράτους.
Έφυγε από τη ζωή στις 12 Νοεμβρίου 2017, σε ηλικία 82 ετών.
Χατζηνικολάου, Νίκος
Συγγραφέας
Ο Νίκος Χατζηνικολάου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1938. Σπούδασε ιστορία της τέχνης στο Βερολίνο, στο Φράιμπουργκ, στο Μόναχο και στο Παρίσι. Είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου δίδαξε για είκοσι χρόνια (1985-2005). Ως προσκεκλημένος καθηγητής δίδαξε επίσης στα Πανεπιστήμια του Λος Άντζελες, της Πόλης του Μεξικού, του Αμβούργου, του Μπουένος Άιρες και της Κύπρου. Το 2003 ήταν Getty Research Scholar. Μεταξύ των κυριότερων δημοσιεύσεών του συγκαταλέγονται τα βιβλία "Εθνική τέχνη και πρωτοπορία" (1982), "Νοήματα της εικόνας" (1994), "Από τον Μολιέρο στον Γκόγια" (2003), καθώς και οι κατάλογοι των εκθέσεων "Δομήνικος Θεοτοκόπουλος Κρης" (1990), "Ο Γκρέκο στην Ιταλία και η ιταλική τέχνη" (1995), "Ο Μέγας Αλέξανδρος στην ευρωπαϊκή τέχνη" (1997), "Ο θάνατος του Τσε Γκεβάρα" (2002) και "Ο Γκρέκο και το εργαστήριό του" (2007). Είναι υπεύθυνος ενός ερευνητικού προγράμματος για το έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών (ΙΤΕ).
