ΡΗΤΟΡΙΚΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

Περίληψη

Στοιχεία και τεχνικές που εγγράφονται με ασφάλεια και χωρίς αμφιβολία στις υφολογικές επιλογές του Παπαδιαμάντη, που συνιστούν, με άλλα λόγια, στοιχεία του ύφους του, εντοπίζονται και αναδεικνύονται σε αυτή τη συλλογική εργασία. Πολλά από αυτά τα στοιχεία και τις τεχνικές ανήκουν σε μια ρητορική παράδοση που ξεκινά ήδη από την εποχή των αρχαίων κλασικών. Η ρητορική τεχνική του Σκιαθίτη κοσμοκαλόγερου έλκει την καταγωγή της όχι μόνον από την αρχαία Ελλάδα αλλά και από τον μεσαιωνικό ελληνισμό: την εκκλησιαστική ρητορική παράδοση των Βυζαντινών και τη ρητορική που επιστέφει τα υμνογραφικά αριστοτεχνήματα.

Δεν λείπουν, όμως, και εκείνα τα στοιχεία που, λόγω είτε του πρωτότυπου χειρισμού είτε της μεγάλης συχνότητας στο έργο του Παπαδιαμάντη, φέρουν την προσωπική του σφραγίδα. Θα μπορούσε, μάλιστα, να υποστηριχθεί ότι, ως προς ορισμένα σχήματα λεξικής και φραστικής επανάληψης, βρίσκει κανείς εδώ μερικά από τα πιο εντυπωσιακά ή τα πιο τεχνικά σχήματα, εφάμιλλα ή και ανώτερα από άλλα, σε σύγκριση όχι μόνο με τους νεότερους συγγραφείς αλλά σε σύγκριση και με τους κλασικούς της αρχαιότητας (ή, για να χρησιμοποιήσουμε δικά του λόγια, βρίσκονται στο έργο του "ευωδέστατα ρητορικά άνθη, δυνάμενα νικηφόρως να υποστώσι την σύγκρισιν προς, τα άριστα τεμάχια της παγκοσμίου ρητορικής"). Αυτό δίνει μια έμμεση απάντηση και στο ερώτημα: σε ποιο βαθμό είναι ρητορικός ο Παπαδιαμάντης;

Όπως διαπιστώνουν οι συγγραφείς των κειμένων αυτού του βιβλίου, ο Παπαδιαμάντης όχι μόνο γνωρίζει -από ανάγνωση ή / και μελέτη, η οποία αρχίζει ήδη από τα μαθητικά του χρόνια- ρητορικά κείμενα της θύραθεν και της εκκλησιαστικής γραμματείας αλλά και εφαρμόζει συνειδητά πολλές από τις τεχνικές και τα σχήματα λόγου που συνηθίζονται σε αυτά.

Σ' αυτό εδώ το βιβλίο γίνεται αναφορά σε έναν μακρύ κατάλογο σχημάτων λόγου που, είτε ονοματίζοντάς τα είτε όχι, εφαρμόζει ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης στο έργο του ή αναγνωρίζει στα επώνυμα κείμενα που μελετά.